Dịch thuật là gì?

Các biên dịch viên phải đấu tranh để cân bằng giữa độ chính xác so với văn bản nguồn và sự dễ đọc của ngôn ngữ đích. Chúng ta đều đã nhìn thấy tài liệu mà rõ ràng được dịch vùng về sang ngôn ngữ mẹ đẻ của mình, và trong vài trường hợp phải chịu đựng đủ mọi tiêu chuẩn của ngôn ngữ nguồn đề có thể nhận biến là xuất phát từ đó. Bản dịch tốt nhất là bản dịch mà không ai biết đó là một bản dịch Nói cách khác, tài liệu đó nên được đọc như thể ban đầu nó đã được viết từ ngôn ngữ đích. Mở rộng ra, điều này ám chỉ rằng thời gian và công sức của biên dịch viên là rõ ràng, và biên dịch viên sẽ phải đi tới trở thành vô hình. Nói cách khác, bạn làm tốt nhất công việc của mình khi mà không ai nhận ra là bạn đã làm điều gì.

Nói không ngoa chút nào, để đạt tới cảnh giới dịch thuật như thế quả là một thách thức.  Hãy tưởng tượng bạn đang đi bộ trên một sợ dây thừng đang căng ra và bị bịt mắt trong một cơn bão, lại có những người khác đang ném những vật nặng vào bạn và rung lắc sợi dây nữa. Điều này thể hiện khả năng giữ thăng bằng. Bây giờ thêm vào đó là thời hạn bất hợp lý mà các công ty dịch thuật yêu cầu đối với các biên dịch viên như thể có ai đó cầm chĩa chọc vào sau lưng bạn. Có vẻ rất mệ mỏi phải không? Nó có thể như thế đấy. Nhưng nếu bạn hứng thú với thách thức và biết cách xử lý các ngôn ngữ của bạn, thì nó cũng không quá tệ sau khi bạn đã thực hành một thời gian (Tôi giả sử như thể đi trên dây).

Thủ thuật là để khách hàng của bạn quyết định những gì họ muốn. Bởi vì họ phải sống với những kết quả công việc của bạn, vì thế hãy để cho họ lựa chọn. Hãy kiên nhẫn giải thích với họ những lựa chọn mà họ có, cần bao nhiêu thời gian, và giá của mỗi lựa chọn là bao nhiêu. Họ sẽ quyết định là họ có muốn một bản dịch từng chữ nguyên văn, nếu bất hợp lý, hay họ muốn một văn bản có thể đạt giải văn chương Pulitzer.

Nếu khách hàng của bạn không thể đưa ra quyết định, không biết, hay không nói cho bạn biết, thì hãy làm theo lời khuyên của Đức Phật và đi con đường trung đạo. Điều này dễ dàng hơn với một vài ngôn ngữ và một vài lĩnh vực hơn so với những lĩnh vực khác. Mặc dù hầu hết mọi người nghĩ rằng tài liệu kỹ thuật là dễ nhất vì các lý do về văn phong, hãy cân nhắc điều này. Phong cách học thuật thay đổi từ quốc ra này sang quốc gia khác. Trong Tiếng Anh, chúng ta thường trình bày lý thuyết, sau đó đưa ra dẫn chứng, phát triển lập luận, và sau đó đi đến kết luận. Tuy nhiên, ở Nhật, chúng ta sẽ thường trình bày một lý thuyết mơ hồ, đưa ra dẫn chứng một cách chậm rãi với rất nhiều lập luận, và sau đó đi đến vài phát biểu ướm thử về lý thuyết đó dưới dạng một kết luận. Các khác biệt khác tồn tại giữa các cặp ngôn ngữ khác. Theo cách nào đó bạn phải xử lý các khác biệt này.

Một cạm bẫy tiềm năng khác với bản dịch kỹ thuật là khách hàng thường không thể cho bạn xem hay sờ vào đối tượng nghi vấn. Nếu bạn đang dịch một hướng dẫn hệ thống máy tính, thì thật hữu ích khi được xem hay thậm chí được làm việc một chút với hệ thống đó. Điều tương tự diễn ra với một trò chơi video, thiết bị âm thanh gia đình, hay kính hiển vi điện tử quét chụp cũng thế, cái mà tôi nhận ra là hiểm khi là cái bạn muốn ở nhà, nhưng tôi đã dịch các sổ tay và các tài liệu kỹ thuật cho công nghệ đó.  Thi thoảng được xem sản phẩm nghi vấn là điều không thể, hệ thống hay phần mềm đó có thể vẫn đang trong quá trình phát triển, vì thế bạn đang mò mẫm bay một cách hiệu quả, cố gắng tự mình hạ cánh ở nơi mà bạn chưa bao giờ được thấy. Bạn hẳn là đã tạo ra thuật ngữ cho hệ thống đó, chỉ để thấy rằng khách hàng muốn cái gì đó khác. Sau đó bạn phải đi ngược lại và thay đổi mọi thứ bạn đã làm.

Vấn đề khó khăn nhất là khi bạn bắt gặp từ nào đó trong một ngôn ngữ mà lại không có trong ngôn ngữ kia. Các chính sách tài chính, các thủ tục tố tụng, cơ cấu chính phủ và kinh doanh, và vân vân thay đổi từ quốc gia này đến quốc gia và nền văn hóa này đến nền văn hóa khác. Mặc dù các thuật ngữ tiêu chuẩn là điều hết sức bình thường, nói cách khác những từ mà bạn có thể nghe thấy trên tiêu đề các bài báo là những từ mà các biên dịch viên sử dụng để xử lý với những tài liệu và thông tin mới mẻ và chuyên ngành, vì thế bạn có thể bị lúng túng khi sử dụng lần đầu, hay để nó ở dạng ngôn ngữ A và để một chút thích giải thích ý nghĩa của thuật ngữ đó.

Có một Tam giác vàng trong bất kỳ công việc kinh doanh nào. Nó là một tam giác cân (có nghĩa là tất cả các cạnh đều bằng nhau), với cạnh đầu tiên là Chất lượng, cạnh thứ hai là Thời gian, và cạnh cuối cùng là Giá cả. Nếu bạn xem xét một dự án lý tưởng cân bằng cả ba cạnh, và sau đó nghỉ ở tâm của tam giác, thì bạn có thể thấy điều gì đang diễn ra khi bạn muốn hạ thấp giá cả (hãy tưởng tượng công việc của bạn đang di chuyển về phía Giá cả). Chất lượng đi xuống và Thời gian duy trì tương tự. Nếu bạn muốn một công việc giá rẻ được hoàn thành nhanh chóng, thì Chất lượng sẽ thực sự bị giảm xuống. Ngược lại, nếu bạn muốn một công việc có Chất lượng vượt trội, thì Giá cả và Thời gian đều tăng. Hãy nhớ lấy điều này khi bạn cân nhắc tốc độ dịch của mình và số tiền bạn muốn; bạn sẽ muốn trở nên linh động trong cả hai khu vực để đem đếm cho khách hàng điều họ muốn.

Điều gì sẽ được dịch

Hầu hết các tài liệu mà mọi người muốn dịch không phải là loại tài liệu có tính văn hóa cao. Tôi đã dịch các loại tài liệu rải rác từ các bài báo trong các tờ báo y tế về nghẽn tĩnh mạch sâu đến khế ước của dân cửu vạn. Dự án dịch thuật dài nhất mà tôi từng làm là một cuốn sách 65.000 từ; cái ngắn nhất là một cụm hai từ.

Những người ngoại đạo thường xem dịch thuật như là một quá trình chậm chạp và đắt đỏ mà hầu hết các doanh nghiệp và các tổ chức muốn tránh xa. Một khách hàng đã kể với tôi rằng dịch thuật là, và tôi đã trích dẫn, “Một nỗi đau kinh khủng trong địa ngục”. Họ không thích phải đi vào rắc rối của việc gọi cho một vài công ty, gửi tài liệu cho họ, đợi báo giá, mặc cả giá cả, hình thức và hạn giao bài, và sau đó đợi xem có thể hợp tác được không. Rất ít tài liệu doanh nghiệp là cần dịch. Vì thế cái họ cần dịch phải là quan trọng với ai đó ở đâu đó. Và vì thế nó phải là quan trọng với bạn để làm nó thích đáng, đặc biệt là nếu bạn muốn có thêm nhiều công việc từ khách hàng đó.

Điều có vẻ ngớ nhẩn với bạn có thể lại đáng giá với ai đó. Tôi đã dịch những bản khảo sát dạng tích cho những du khách bị lạc đường, bản ghi nhớ nội bộ, và bản sao quảng cáo cho các dịch vụ chăm sóc ô tô. Không cái gì trong chỗ này là có tính văn hóa cao cả. Nhưng ai đó muốn nó, vì thế tôi đã làm nó hết khả năng của tôi. Hãy nhớ là, cách duy nhất để sống sót như một biên dịch viên là làm tốt một việc. Bạn sẽ được đánh giá chủ yếu nếu không phải là duy nhất về công việc của bạn.

Điều này cho thấy, các tài liệu được dịch đến ở tất cả các kích cỡ và hình dạng. Thường thường bạn phải xử lý các tài liệu dạng viết tay. Ai đó viết nguệch ngoạc vài thông điệp cho người nào đó khác và là thư nắng hai-năm-từ này giờ đây là Bản tường trình A trong một vụ kiện về xâm phạm bản quyền quốc tế. Bạn có lẽ sẽ không biết điều đó, nhưng có thể lắm. Khi tôi đang làm việc in-house như là một biên dịch viên cho công ty City of Kawasaki tại Nhật Bản, giám sát của tôi đã thả một lá thư ngắn trên bàn làm việc của tôi và tôi đã dịch nó. Sau đó tôi phát hiện ra rằng Thủ Tướng Takeshita đã gửi lá thư đó cho Tổng thống Reagan trong hội nghị Thượng đỉnh năm 1988. Bạn không bao giờ biết được điều đó.

Khi dịch, không vấn đều gì nếu nó quá nhỏ, không có thuật ngữ nào quá nhỏ để có thể bị bỏ qua. Những người đọc bản dịch của bạn không biết ngôn ngữ nguồn. Nếu họ biết thì họ đã không thuê bạn rồi. Thật dễ để hiểu vì sao một bài báo mô tả quy trình phẫu thuật phải được dịch rất chính xác. Nó có thể khó khăn hơn khi xem xét tại sao các bình luận của một nữ sinh Nhật Bản trên một cuộc khảo sát hàng không lại là quan trọng, nhưng cúng có thể ảnh hưởng tới chính sách tương lai của hãng đó. Bạn phải hoàn toàn nghiêm túc nếu bạn muốn khách hàng nghiêm túc với bạn.

Nguồn: Chriss